Հրանտ Բագրատյանի 4 - րդ նամակը
2011թ ամռանը, հուլիսին, երբ պաշտոնական վիճակագրությունը փաստել էր, որ ՀՀ-ից մեկնածների թիվը 110 հազարով ավելի է, քան ժամանածներինը, իրար էիք խառնվել։
Խորհրդակցություն էիք հրավիրել ու բոլորիս բացատրեցիք բնակչության թվաքանակի առեղծվածը։ Նախ վարչապետը, հետո ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության միգրացիոն գործակալության պետ Գ.Եգանյանը հայտարարեցին, բա չեք ասի, սա սեզոնային միգրացիա է, հեսա աշունը կգա, մարդիկ ետ կգան ու ամեն ինչ տեղը կընկնի։ Վարչապետն առիթը չկորցրեց մի հերթական "իմաստուն" միտք արտահայտելու. Եթե նույնիսկ այդ 110 հազ. թիվը ճիշտ լիներ, ապա միևնույնն է, այն անհամեմատելի 1990-1998թթ Հայաստանը լքած 1 մլն քաղաքացիների թվի հետ։ Հետո էկրաններին հայտնվեցիք դուք։ Գեղեցիկ էիք, հաղթական։ Ամփոփեցիք կարճ. սեզոնային միգրացիա է, աշունը կգա մարդիկ ետ կգան։ Իսկապես լավ էր։ Զգացվում էր պետական գործիչը՝ խրոխտ, կոնկրետ, հոգատար (ինչպես ասվում է հայտնի ֆիլմում՝ все об Армении думаете), իր գործն իմացողի պես։
Շուտով էկրաններին հայտնվեց Գ.Սահակյանը։ 1990-1996թթ Հայաստանը լքել է 600 հազ մարդ, հայտարարեց նա։ Ապա կրկին վարչապետը՝ 1992-1995թթ լքել է 800 հազար մարդ։ Մի քանի օր առաջ միգրացիոն գործակալության պետը փայլատակեց՝ 1992-1994թթ Հայաստանը տարեկան լքել է 150-200 հազար մարդ՝ հիշեցրեց նա։ Ինչ կվարտետ եք։ Ոնց եք բոլորին տեղը դնում։ Լավ, իսկ ի՞նչ է եղել։Հանրապետության մակարդակով բնակչության թիվն էլ հո ստվերային տնտեսություն չէ, որ հաշվառման խնդիրներ լինեն։ Յուրաքանչյուր տվյալ պահին գիտենք (պետք է իմանանք) նախորդ տարվա (կամ հաշվետու ժամանակաշրջանին նախորդող) բնակչության թվաքանակը, ապա հայտնի է ծնվածների, մահացածների և բնական աճի թիվը, իսկ սահմանային անցակետերում էլ հստակ ֆիքսվում են մեկնողներն ու եկողները։
Պատկերավոր ասած շատ հանգիստ հանրապետության հրապարակում կարելի է մի էլեկտրոնային ցուցանակ դնել, որտեղ յուրաքանչյուր օր կարելի է ֆիքսել ինչքան մարդ կար տարեսկկզբին, ինչքան մարդ ծնվեց նախորդ օրը և տարեսկզբից ընկած ժամանակահատվածում, քանիսը մահացան, քանիսը դուրս եկան և քանիսը ներս եկան։ Այս թվերը էլեկտրոնային վահանակի վրա կարելի է ֆիքսել ամենօրյա և կուտակային (ասենք՝ տարեսկզբից) ռեժիմներով։
Կարելի է նաև առանձին սյունակով ֆիքսել 6-ամսյա վաղեմության մուտք ու ելքը, ինչն էլ բնութագրում է ՀՀ մշտական բնակչությունը։ Նշեմ, որ 6-ամսյա ժամկետը ՀՀ-ում օրենսդրորեն սահմանված է իբրև ռեզիդենտի (եկամտահարկի մասին օրենքով 183 օր), բնակչության թվաքանակի հաշվառման (բնակչության պետական ռեգիստրի մասին օրենք) և ընտրություններին մասնակցելու իրավունքի (ընտրական օրենսգիրք)՝ մշտական բնակիչ լինելու հանգամանք։ Եթե առիթ լինի ստանձնելու նման հարցեր լուծելու պատասխանատվություն, ապա վստահեցնում եմ, նման հրապարակային էլեկտրոնային վահանակի տեղադրումը օրերի հարց է։ Անցնենք բուն խնդրին։ Այս նամակում ես լայնորեն կօգտագործեմ իմ կողմից 2011թ սեպտեմբերին հրապարակած "Ո՞րքան է ՀՀ բնակչությունը" հոդվածի նյութերը։ Մեթոդաբանությունը։ Նախևառաջ, համառոտակի կանգ առնենք պաշտոնական վիճակագրության թվերի վրա (աղյուսակ 1 )։ Ըստ այդ աղյուսակի ՀՀ բնակչության թվաքանակը առ 01.01.12 կազմում է 3274.3 հազ. մարդ։ Ընդ որում մինչև 2002թ եղել է պաշտոնական վիճակագրության 2 թիվ։ 2001թ մարդահամարից հետո 2002թ սկսած առկա է 1 թիվ։Հիմա տեսնենք թե ի՞նչ պաշտոնեական վիճակագրություն ունենք միգրանտների գծով։ Այստեղ առկա են 3 տեսակի թվեր։Առաջինը այն մեկնողներն ու ժամանողներն են, որոնք գրանցվել են։ Սրանք միգրանտների մի փոքր մասն են կազմում։ Երկրորդը այն մեկնողներն ու ժամանողներն են, որոնք չեն գրանցվել, բայց արտացոլվել են քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) հաշվետվություններում, իբրև
Աղյուսակ 1
ՀՀ բնակչության, ծնվածների, մահացածների թվաքանակը (ներառյալ միգրացիայի, փախստականների և բռնի տեղահանվածների թիվը) 1989-2011թթ, հազ.մարդ
[1] 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ սյունակների 1993թ տվյալները բերված են ըստ՝ Հայաստանի հանրապետության տնտեսությունը 1993 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1994թ էջ6
[2] Народное хозяйство ССР в 1989г., М.: Финансы и статистика, 1990, с.17.
[3] Народное хозяйство ССР в 1989г., М.: Финансы и статистика, 1990, с.17.
[4] Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2001, էջ 23։
[5] ՀՀ բնակչությունը 1992 և 1993թթ համար բերված է ըստ՝ Страны-члены СНГ в 1993г. Статистический ежегодник, М.: 1994, с.183.
[6] Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2001, էջ 23։
[7] 1999-2003թթ բնակչության թվաքանակի, և 1999-2002թթ ծնվածների, մահացածների ու բնական աճի թվաքանակը բերված է ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2003, էջ 25, 31։
[8] Բնակչության թվաքանակը 2-րդ սյունակով 2002-2009թթ համար, բնակչության թվաքանակը 3-րդ սյունակով 1995-2005թթ համար, ծնվածները, մահացածները և բնական աճը 2004-2008թթ համար բերված են ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2009, էջ 26, 33։
[9] http://www.armstat.am/file/article/sv_12_11a_520.pdf [10] 2-րդ սյունակի 1994-1999թթ, 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ սյունակների 1995-1998թթ. համար՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2001, էջ 23։
միգրանտներ միայն ավիացիայի մասով։ 2002թ սկսած այս թիվը բացի ավիացիայից տրվել է նաև երկաթգծի ու ավտոմոբիլային տրանսպորտի կտրվածքով։ Աղյուսակ 2-ում, օրինակ, 1994-1996թթ միգրանտների 2 թիվ կա՝ մեծ և փոքր։ Երրորդը թվերն են, որոնք ստուգվել են ԱՊՀ երկրների վիճակագրական կոմիտերի կողմից (հատկապես 1991-1994թթ. համար)
հետևյալ սկզբունքով՝ Հայաստանի համար "ելքը" պետք է "մուտք" լինի ԱՊՀ մեկ այլ պետության համար (միգրանտների համապատասխան հոսքի համար)։
Միանգամից նշենք, որ միգրանտների իրական թիվը հնարավոր է պարզել միմիայն ելքի ու մուտքի անձնագրային ծառայության կողմից (ռուսական սահմանապահներ) և ակնհայտ է, կառավարությունը պարտավոր է անընդհատ հրապարակել քանի ելքի և քանի մուտքի կնիք է խփվել։ "Վիճելի" թվերն են 1988-ի երկրաշարժից հետո Հայաստանը լքած քաղաքացիների թվաքանակը, այդ թվում նաև այն քաղաքացիների թվաքանակը, որոնք հետագայում ետ են վերադարձել։
Այս մասով, օրինակ, պաշտոնական վիճակագրությունը նշում է, որ 1990թ հունվարի 1-ի դրությամբ բնակչության թվաքանակի կտրուկ աճը 1989-ի նկատմամբ (175.7 հազ մարդով ԽՍՀՄ վիճպետկոմի թվի նկատմամբ և 14.7 հազ մարդով ՀՀ վիճակագրական ծառայության թվի նկատմամբ) բացատրվում է էվակուացիայից հանրապետություն վերադարձած բնակչությամբ (Статистический ежегодник Армении, 1990год, Ереван, 1991, с.275.)։ Այնուամենայնիվ, այսօրվա ձեր կառավարության վիճակագրությամբ աղետից էվակուացվածների թիվը գնահատվում է 200 հազար մարդ (http://www.backtoarmenia.com/?page=ma )։
"Վիճելի" թվերից մյուսը Ադրբեջանից ներգաղթած փախստականների և բռնի տեղահանվածների թիվն է։ Այս թվի "բացահայտումը" կատարվել է միայն 1994-ին։ "Ըստ ՀՀ Փախստականների հարցերով պետական վարչության տվյալների տարեվերջին (1994թ) հանրապետությունում բնակվում էր փախստականի կարգավիճակ ունեցող 304 հազ. մարդ, այդ թվում 85.4 հազարը չունեն գրանցում և այդ իսկ պատճառով չեն հաշվառվել հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակում (ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2004 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2005, էջ 3)։ Մեկ այլ վիճակագրության համաձայն հայ-ադրբեջանական առճակատման հետևանքով Հայաստանում եղել է 302 հազ փախստական և 74 հազ. բռնի (ներքին) տեղահանված (http://www.memo.ru/hr/hotpoints/karabah/nemcy/Chapter4.htm; http://www.backtoarmenia.com/?page=ma)։ Ըստ այսօրվա ձեր կառավարության տվյալների Ադրբեջանից ներգաղթածների իրական թիվն ավելի մեծ է՝ 420 հազար մարդ (http://www.backtoarmenia.com/?page=ma)։
Բոլոր դեպքերում այդ 3 տեսակ թվերից մենք կոնկրետ տարվա համար վերցրել ենք ամենամեծը նույնիսկ եթե այդտեղ եղել է քաղաքական ենթատեքստ։ Այսպես, այն, որ 1992-1998թթ ըստ ՔԱԳՎ տվյալների մեկնողների թիվը 610.6 հազ մարդով ավելի է եղել եկողներից մենք իմանում ենք միայն 1999-ին (Социально-экономическое положение РА в январе-декабре 1998г. Ереван, 1999, с.89)։ Իսկ այդ 610 հազարի բաշխումը ՀՀ ԱՎԾ-ա տալիս միայն 2001-ին՝ մարդահամարի տարում։ Այնպիսի տպավորություն կա, որ այստեղ գործ ունենք նախկին իշխանությունների վրա գործ սարքելու միտումի հետ։
[11] Статистический ежегодник Армении, 1990год, Ереван, 1991, с.275.
[12] Բնակչության թվաքանակը, ծնվածները, մահացածները և բնական աճը 2009թ համար բերված են ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2010, էջ 26, 33։
[13] 1991, 1992 և 1994թթ համար ծնվածների, մահացածների և բնական աճի թվերը բերված են ըստ՝ СНГ в 1994г. Статистический ежегодник, М.: 1995, с.12.
[14] Հայաստանի հանրապետության տնտեսությունը 1994 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1995թ էջ3։
[15] 2003թ համար ծնվածների, մահացածների, բնական աճի թվերը բերված են ըստ՝ ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2003 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2004, էջ158։
[16] 2010թ համար ծնվածների, մահացածների, բնական աճի թվերը բերված են ըստ՝ ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2010 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2011 Էջ 134, 135։
[17] Գրված է՝ ներառյալ էվակուացիայից հանրապետություն վերադարձած բնակչությունը։
[18] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2002 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2003 Էջ 147։2001թ զեկուցվել է 3800 հազ բնակչության մասին, սակայն 2002թ, 2001-ի մարդահամարից հետո այդ թիվը 600 հազ պակասեցվում է, հայտարարվում է մշտական բնակչության թիվ 3213 հազ մարդ, ժամանակավոր բացակայող 258 հազ մարդ, ժամանակավոր ներկա 47.5 հազ մարդ և առկա բնակչություն՝ 3002 հազ մարդ Վերլուծությունը։ Անցնենք կոնկրետ թվերի վերլուծությանը։ Ինչպես ասացինք, պաշտոնական մակարդակով ՀՀ ստարտային բնակչությունը տարբեր է՝ 3288 հազ (ԽՍՀՄ
Աղյուսակ 2
ՀՀ բնակչության թվաքանակը, մեկնողները, եկողները 1989-2010թթ, հազ մարդ
[19] 1989 և 1990թթ համար միայն արտասահման (ԽՍՀՄ տարածքից դուրս) մշտական բնակության մեկնած անձանց թիվն է. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 1990 թվական։ Երևան, 1991, էջ 38։
[20] Միայն նախկին ԽՍՀՄ տարածքից դուրս մեկնածների թիվն է։ СНГ в 1994г. М., 1995, с.115.
[21] 2-րդ, 3-րդ և 4րդ սյունակների 1992-2000թթ տվյալները միայն ավիացիան է (ՔԱԳՎ տվյալներն են՝ տես ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2000 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2001, էջ 137։), իսկ 4-րդ սյունակի 1994-1996թթ կրկնակի տվյալները պայմանավորված են նրանով, որ ԱՎԾ-ն այդ տարիների մասով 2 թիվ է բերում։ Այնուամենայնիվ, այստեղ համարիչում ունենք ավիացիայի թիվը, իսկ հայտարարում, հավանաբար, հաշվառումից դուրս եկածների և հաշվառման կանգնածների թիվը։
[22] 1998-2002թթ մեկնողների և ժամանողների թվերը բերված են ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2003, էջ 46։
[23] Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2009, էջ 48։
[24] 2005-2009թթ մեկնողների և եկողների ցուցանիշը բերված է ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2010, էջ 48։
[25] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2004 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2005, էջ 3։
[26] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 1995 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1996, էջ 51։
[27] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 1996 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1997, էջ 55։
[28] 2003թ միգրացիոն ցուցանիշները բերված են ըստ՝ ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2003 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2004, էջ 157։
[29] http://www.armstat.am/file/article/sv_12_11a_520.pdf. Եթե վերցնում ենք ՀՀ քաղաքացիների ելումուտը, ապա բացասական մնացորդը 2010թ համար կազմում է 57.2 հազ մարդ, իսկ 2011թ համար՝ 49.1 հազ. մարդ։
[30] 1988-1990թթ հանրապետություն է եկել 376 հազ մարդ (փախստական և բռնի տեղահանված), որոնցից 300 հազ հետագայում լքել են Հայաստանը։
վիճպետկոմի տվյալներ) և 3449 հազ մարդ (ՀՀ ԱՎԾ)։ Ակներևաբար այս թվի մեջ ներառված չէ (կամ մասամբ է ներառված) 1989-ին՝ 1988-ի երկրաշարժից հանրապետությունը լքած մարդկանց թիվը։ Ըստ մեր գնահատումների 1988-1989թթ երկրաշարժից հետո հանրապետությունը լքել է 250 հազ. մարդ, որոնցից 175.7հազ. 1990-1991թթ վերադարձել է։Երկրաշարժի պատճառով Հայաստանը ընդմիշտ լքածները հիմնականում տեղավորվել են ՌԴ Կրասնոդարի և Ստավրոպոլի երկրամասերում, Ռոստովի մարզում և Ուկրաինայում (Ղրիմ)։ ՚1989-1990թթ Հայաստանը լքել է 15.2 հազ գրանցված մարդ, իսկ 1988-1989թ հանրապետությունը լքել է 83.6 հազ մարդ։ Այդ նույն ժամանակ 1989-1990թթ ներգաղթել է 376 հազ մարդ (Ադրբեջանից ժամանած փախստականներ)։ Հետագայում այս թիվը ճշգրտվում է՝ 420 հազ մարդ։ 1990-ին հանրապատությունը լքել է 6.3 հազ մարդ՝ կապված ԽՍՀՄ քայքայման, շրջափակումների, պատերազմի և կենսապայմանների վատթարացման հետ։ Նշված 420 հազարից 370-ը հետագայում լքում են Հայաստանը՝ հիմնականում ապավինելով փախստականների օժանդակության ՄԱԿ-ի, արտասահմանյան տարբեր երկրների ծրագրերին։ Վերը նշված 610 հազարից 370 հազարն այս փախստականներն են։ Խնդիրն այստեղ այն է, որ նրանց մեկնումը Հայաստանից հստակ ֆիքսված է 1992-1998թթ տվյալներով, բայց ահա ժամանումը Հայաստան՝ ոչ։ Արդյունքում, երբ 1994-ին երկիրը առաջին անգամ փորձեց հաշվառել Ադրբեջանից ժամանած փախստականներին, նրանց մի մասն արդեն Հայաստանում չէր, չնայած հաշվառվել էր այսպես ասած ետին ամսաթվով։ Այսպիսով, Ադրբեջանից ժամանած փախստականների "մուտքը" Հայաստան կազմակերպված ձևով չարձանագրելը հանգեցրել է հետագայում (1992-1994թթ) արտագաղթի արհեստական ուռճացմանը։
Աղյուսակ 3
ՀՀ բնակչությունը հաշվի առած բնական աճն ու միգրացիան, հազ մարդ
Հաշվարկը։ Ընդհանուր առմամբ 1989-2011թթ Հայաստանը լքել է առնվազը 949.9 հազ մարդ, որից 89.9 հազ. 1989-1990թթ, 594.9-ը՝ 1991-1997թթ (դրանցից միայն 224.8 հազ եղել է ՀՀ քաղաքացի) և 265.1 հազ. Հայաստանը լքել է 1998-2011թթ։ Այսպիսով, այսօրվա իշխանությունների վիճակագրությամբ նախկին իշխանության պատերազմի տարիներին Հայաստանը լքել է 224.8 հազ քաղաքացի (չհաշված ավտոտրանսպորտով և երկաթուղով մեկնածների ու եկածների հաշվեկշիռը), իսկ 1998-2011թթ խաղաղ տարիներին՝ 265.1 հազ. (չհաշված 1998-2001թթ ավտոտրանսպորտով և երկաթուղով մեկնածների ու եկածների հաշվեկշիռը)։ Նկատենք, որ մեր կողմից 2012թ հունվարի մեկի դրությամբ ստացված 3177 հազ թիվը էականորեն տարբերվում է ընթացիկ հաշվառմամբ արտահայտված 3274.3 հազ թվից։ Եթե սրան ավելացնենք այն, որ ըստ 2001թ մարդահամարի տվյալների ունենք 258 հազ ժամանակավոր բացակայող (47.5 հազ ժամանակավոր ներկայի պարագայում), ապա 2012-ի հունվարի մեկի դրությամբ ՀՀ առկա բնակչության առավելագույն հնարավոր թիվը կազմում է 2966.5 հազ մարդ։ Այս թիվն իր մեջ չի ընգրկում 1992-2001թթ երկաթուղով և ավտոտրանսպորտով հանրապետությունը լքածներին, ինչպես նաև ոտքով սահմանը հատած քաղաքացիներին։ Նկատի ունենալով տրանսպորտի տարբեր տեսակների միջև 2002-2010թթ ուղևորաշրջանառության ձևավորված համամասնությունը (57%-ը ավիացիա, 43%-ը ավտոտրանսպորտ + երկաթուղի ), 90-ականներին օդային տրանսպորտի հեգեմոն դիրքը և այն էքստրապոլյացիա անելով 1992-2001թթ ուղևորաշրջանառության նկատմամբ ստանում ենք 210 հազ թիվը։ Այսպիսով, կարելի է վստահաբար պնդել. ՀՀ բնակչությունը (մշտական) 2756.5 հազ մարդուց ավել չէ։ Իրականում ՀՀ ԱՎԾ ամեն տարի շուրջ (առնվազն) 517.8 հազ մարդով "չափազանցնում" է բնակչության իրական թիվը։ 2011թ հոկտեմբերին մարդահամար անցկացրեցիք։ Իմ հաշվառմամբ (դատելով ԱՎԾ պետի հայտարարություններից) մոտավորապես ծախսվել է շուրջ 10 մլն դոլար, այդ թվում 3-ը բյուջեից։ Բոլոր դեպքերում խոսքը միլիոնավոր դոլարների մասին է։ Նախնական թվեր եք հայտարարել՝ հաշվեգրված բնակչություն՝3.285 հազ. մարդ, առկա բնակչություն՝ 2871.5 հազ մարդ։ Մշտական բնակչության թիվը չեք հայտնում։ Ասում են պատրաստ կլինի 2012-ի հոկտեմբերին։ Միաժամանակ տեղեկանում ենք, որ մշտական բնակչության տակ ՀՀ ԱՎԾ-ն հասկանում է տվյալ տարածքում մշտապես բնակվող և հաշվառման պահին ներկա ու ժամանակավոր բացակայող բնակչության հանրագումարը։ Իբրև ժամանակավոր բացակայող դիտարկվում է մարդահամարի պահին իր հիմնական (մշտական) բնակության վայրից մինչև մեկ տարի ժամկետով բացակա անձը (տես՝ http://www.armstat.am/file/doc/99469158.pdf)։ Առաջ անցնելով ասեմ, որ սա խայտառակություն է, վոլյունտարիզմ։ Այն պարզ պատճառով, որ, ինչպես ասացինք վերևում, ՀՀ մշտական բնակչությունը օրենսդրորեն սահմանված է իբրև ռեզիդենտի (եկամտահարկի մասին օրենքով 183 օր), բնակչության թվաքանակի հաշվառման (բնակչության պետական ռեգիստրի մասին օրենք) և ընտրություններին մասնակցելու իրավունքի (ընտրական օրենսգիրք)՝ մշտական բնակիչ լինելու հանգամանք։ Իսկ այտեղ ահա մինչև մեկ տարի։ Պատկերացնում եք երևի, որ ԱՎԾ խաղեր է տալիս։ 6 ամսվա տեղը 1 տարի։ Դե դա թույլ կտա մի 5-7%-ի "լուֆտ" ունենալ։ Պետք կգա։ ԱՎԾ պետը մտածում է, մեկ էլ տեսաք նորից նախագահ ընտրվեցիք։ Ավանսով լավություն է անում։ Ու մեկը չկա դրա մի լավ տեղից բռնի ու ասի, սիրելի բարեկամ մենք մշտական բնակչության ու ռեզիդենտի օրենքներ ունենք, մենք մարդահամարներ ենք անցկացրել 1926, 1939, 1959, 1970, 1989 և 2001թթ։ Եվ ուրեմն, որպեսզի այդ թվերը լիարժեք լինեն միշտ էլ քննարկել ենք 6 ամսյա ժամկետը՝ իբրև մշտական բնակչության ատրիբուտ։ Մեկ տարին ո՞րն է։ Հասկանում եք, որ վերը նշված միլիոնները պարզապես ջուրն են լցրել։ Չէ, չեք հասկանում։
Այլապես դա չէիք անեի։
[1] 2002-2010թթ ՀՀ արտաքին ուղևորաշրջանառությունը կազմել է 9675 հազ մարդ, որից 5561-ը իրականացվել է օդային տրանսպորտով։
Կորուստները։ Եթե մեզ հաջողվեր կանխել արտագաղթը, ապա ՀՀ բնակչությունը 01.01.2012 պետք է կազմեր 4269.9 հազ մարդ (3205 + 949.9 + 115 )։ Այս լրացուցիչ մեկ միլիոն հարյուր հազարը լիուլի բավարար էր Ղարաբաղն ու նրան հարակից տարածքները բնակեցնելու, հիմնախնդիրը քաղաքական հարթությունից նաև հումանիտար հարթություն տեղափոխելու համար։ Սա էր մեր միակ հաղթաթուղթը։ Սրա փոխարեն հայերը ստիպված գերադասում են տեղափոխվել և ՀՆԱ-ն գեներացնել այլ երկրներում։ Սա արդեն ավելի շատ նման է մարդկանց արտահանման, քան արտագաղթի։ Հայերն իրենց ընտանեկան եկամուտները գնալով աճող չափերով վաստակում են իրենց երկրի սահմաններից դուրս։ Ստացվող տրանսֆերտներն էլ ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ ռենտային վճար արտահանված աշխատուժի օգտագործման համար։ Եվ եթե կա իշխանություների կողմից քարոզվող "հայկական աշխարհ", ապա այն հենց սա է։ Ուրիշ առանձնահատուկ, ուշադրության արժանի "աշխարհաստեղծ" գործոն հայությունն այսօրվա վիճակով չունի։ Եվ սրա մեղքը Ձերն է ու Ռ.Քոչարյանինը։ Այդ նույն Լաչինում միայն 1994թ ծանր տնտեսական տարում բնակություն հաստատեց 22 հազ մարդ, այսօր այդ թիվը 8 հազարից ավելի չէ։ Մինչդեռ միլիոն պետք է լիներ։ Հետո էլ ով դուրներդ չի գալիս թուրք եք անվանում։ Ինքներդ դատեք, թե ո՞վ է թուրքը։
2008-2009թթ տնտեսական ճգնաժամը։ Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ճգնաժամը ավելի խորն է եղել աշխատանքային ռեսուրսների դեֆիցիտ ունեցող երկրներում, որոնք ստիպված են դիմելու ներգաղթողներին (չնայած, առերևույթ հասարակական հնչեղություն ստացած միգրանտոֆոբիային)։ Այս երկրներն են՝ ԱՄՆ-ն, Կանադան, Ռուսաստանը, Ավստրալիան, Սաուդյան Արաբիան, ԱՄԷ-ը, Իտալիան, Եվրամիության այլ երկրներ և այլն։ Կազմակերպված ներգաղթը թույլ է տալիս բարձրացնել աշխատանքի սահմանային արդյունքը, էժանացնել միավոր արտադրանքի ինքնարժեքը և բարձրացնել հայրենական արտադրության մրցունակությունը։ Ճգնաժամը շատ ավելի թույլ հետևանքներ ունեցավ այն երկրներում, որտեղ առկա էր աշխատուժի ավելցուկ. Չինաստան, Հնդկաստան, Պակիստան, բարձր ծնելիություն ունեցող մահմեդական երկրներ և այլն։ Վերջապես, ճգնաժամն աղետալի հետևանքներ ունեցավ այն երկրներում, որտեղ առկա է աշխատուժի դեֆիցիտ (աշխատանքի շուկան դեֆիցիտային է), բայց, այնուամենայնիվ, տեղի ունի բացասական միգրացիա։ Այդպիսի երկրները քիչ են. Հայաստան, Լատվիա, Ուկրաինա։ Պատահական չէ, որ հենց այս երկրներում է առկա երկնիշ թվերով տնտեսական անկում։ Դեֆիցիտային աշխատանքային շուկայի պայմաններում արտագաղթն իջեցնում է աշխատանքի սահմանային արդյունքը և երկրի տնտեսությունը դարձնում անմրցունակ։ Պատահական չէ, որ 2002թ դոլարային գներով հաշված ՀՀ արտահանման ծավալներն անընդհատ անկում են ապրել։ 8 տարում դրանք մնացել են միևնույն մակարդակի վրա։ եղել են. 2002թ - 507.2, 2003թ - 633.7, 2004թ - 624.5, 2005թ - 775.5, 2006թ - 765.9, 2007թ - 825.2, 2008թ - 762.1, 2009թ - 499.0 և 2010թ 624.8 մլն դոլար։ Այսինքն, առկա է արտահանման բացարձակ ծավալների անկման միտում։ Բացատրություն էլ պարզ է. ի՞նչու արտահանել ապրանքներ ու ծառայություններ, եթե կարելի է գնալ (այսինքն՝ արտագաղթել) և տեղում արտադրել։
Կապը։ Այժմ փորձենք վերլուծել արտագաղթի և ՀՆԱ-ի ու արտահանման ծավալների ցուցանիշների միջև եղած կապը 2002-2010թթ։ Աղյուսակ 3-ում բերված են անհրաժեշտ
Աղյուսակ 3
Արտագաղթը, ՀՆԱ աճի տեմպերը և արտահանման ծավալները 2002-2010թթ
Կառուցվածքը։ Այժմ մի քանի խոսք արտագաղթի հետևանքով ՀՀ բնակչության կառուցվածքի աղավաղումների մասին։ Արտագաղթը ոչ միայն նվազեցնում է երկրի համար մեկ ռեսուրսի՝ աշխատուժի ծավալները, այլև խեղում է այդ նույն աշխատուժի կառուցվածքը։ Ի՞նչ ձևով ու տնտեսագիտական բովանդակությամբ են հադես գալիս այդ խեղումները։
1. Արտագաղթի է դիմում բնակչության, որպես կանոն, կրթված ու համեմատաբար երիտասարդ հատվածը։ Ամերիկացիներն, օրինակ, իրենց երկիրը գնահատում են 130 տրլն դոլար, որից 40-ը ազգային հարստությունն է (նյութական ակտիվներ), իսկ 90-ը մարդկանց արժեքը (1 ամերիկացին գնահատվում է 300000 դոլար)։ Մի շարք կորպորացիաներ իրենց հաշվեկշիռների մեջ ներառում են մարդկանց (անձնակազմը)։ Այսպիսով, միջազգային գներով մագիստրական կրթություն ստացած մեկ մասնագետի ծախսը 300 հազ դոլար է (կարևոր չէ, ինչքան է փաստացի կրթավճարը)։ Եթե 1991-2010թթ արտագաղթած 1100 հազ մարդուց 500-ը ունեցել է բարձրագույն կրթություն, ապա Հայաստանի 150 մլրդ դոլարով սուբսիդավորել է այն երկրներին, ուր մեկնել են մեր հայրենակիցները։ Այսքանից հետո ոմանք դժգոհություն են հայտնում հայ միգրանտներից։
2. Արտագաղթում է ձեռնարկչատիրական եռանդ ունեցող հատվածը։ Հայտնի է, որ լավագույն դեպքում Արևմուտքում ձեռնարկչատիրական եռանդ է դրսևորում բնակչության 40 տոկոսը։ Մեր հաշվարկներով Հայաստանում այդ թիվը կազմում է 7 տոկոս (առանց գյուղացիական տնտեսությունների, որոնք արտադրող միավորներ են, բայց ձեռնարկչատիրության կրողներ չեն)։ Գնահատականները ցույց են տալիս, որ արտագաղթին դիմած մարդկանց մեջ ձեռնարկչատիրական եռանդը 30% է։
3. Արտագաղթի հետևանքով խեղվում է բնակչության սեռական կառուցվածքը։ Իջնում է տղամարդկանց կշիռը, ավելանում կանանց կշիռը։ Արդյունքում իջնում է ամուսնությունների թիվը, նվազում է մնացած (չարտագաղթած) բնակչության բնական աճը։
4. Արտագաղթի հետևանքով խեղվում է բնակչության կառուցվածքը. իջնում է երիտասարդների թիվն ու տեսակարար կշիռը, ավելանում թոշակառուների ու հաշմանդամների տեսակարար կշիռը։
Բնակչության թվաքանակի ստուգումը տնտեսապես ակտիվ բնակչության թվաքանակով։
Մինչև այս պահը մենք բնակչության թվաքանակի բացարձակ մեծությունը քննարկել ենք գործող վիճակագրության թվերի վրա հենվելով։ Ենթադրել ենք, որ դրանք դիտավորյալ խեղաթյուրված չեն։ Արդյունքում ստացանք, որ ՀՀ բնակչությունը լավագույն դեպքում 2756.5 հազ մարդ է և պաշտոնական թվից տարբերվում է 517.8 հազ մարդով։ Այսինքն, հենց պաշտոնական թվերով իրականում իշխանությունները խորամանկում են ավելի քան կես միլիոնով։ Այնուամենայնիվ, որոշ այլ վերլուծություններ թույլ են տալիս մեզ եզրակացնելու, որ նույնիսկ այդ պաշտոնական թվերը հեռու են (կարող են հեռու լինել)
Աղյուսակ 4
Մշտական բնակչության (ՄԲ) և տնտեսապես ակտիվ բնակչության (ՏԱԲ) հարաբերակցությունը ՀՀ-ում 1995-2010թթ. և ցուցանիշի համեմատությունը Ուկրաինայի և ՌԴ համանման ցուցանիշների հետ
[33] Տվյալները ըստ. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 2011, ՀՀ ԱՎԾ, Երևան 2011, էջ 26, 54, http://www.armstat.am/file/article/sv_12_11a_141.pdf։
Հրանտ Բագրատյան
20.04.2012
Խորհրդակցություն էիք հրավիրել ու բոլորիս բացատրեցիք բնակչության թվաքանակի առեղծվածը։ Նախ վարչապետը, հետո ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության միգրացիոն գործակալության պետ Գ.Եգանյանը հայտարարեցին, բա չեք ասի, սա սեզոնային միգրացիա է, հեսա աշունը կգա, մարդիկ ետ կգան ու ամեն ինչ տեղը կընկնի։ Վարչապետն առիթը չկորցրեց մի հերթական "իմաստուն" միտք արտահայտելու. Եթե նույնիսկ այդ 110 հազ. թիվը ճիշտ լիներ, ապա միևնույնն է, այն անհամեմատելի 1990-1998թթ Հայաստանը լքած 1 մլն քաղաքացիների թվի հետ։ Հետո էկրաններին հայտնվեցիք դուք։ Գեղեցիկ էիք, հաղթական։ Ամփոփեցիք կարճ. սեզոնային միգրացիա է, աշունը կգա մարդիկ ետ կգան։ Իսկապես լավ էր։ Զգացվում էր պետական գործիչը՝ խրոխտ, կոնկրետ, հոգատար (ինչպես ասվում է հայտնի ֆիլմում՝ все об Армении думаете), իր գործն իմացողի պես։
Շուտով էկրաններին հայտնվեց Գ.Սահակյանը։ 1990-1996թթ Հայաստանը լքել է 600 հազ մարդ, հայտարարեց նա։ Ապա կրկին վարչապետը՝ 1992-1995թթ լքել է 800 հազար մարդ։ Մի քանի օր առաջ միգրացիոն գործակալության պետը փայլատակեց՝ 1992-1994թթ Հայաստանը տարեկան լքել է 150-200 հազար մարդ՝ հիշեցրեց նա։ Ինչ կվարտետ եք։ Ոնց եք բոլորին տեղը դնում։ Լավ, իսկ ի՞նչ է եղել։Հանրապետության մակարդակով բնակչության թիվն էլ հո ստվերային տնտեսություն չէ, որ հաշվառման խնդիրներ լինեն։ Յուրաքանչյուր տվյալ պահին գիտենք (պետք է իմանանք) նախորդ տարվա (կամ հաշվետու ժամանակաշրջանին նախորդող) բնակչության թվաքանակը, ապա հայտնի է ծնվածների, մահացածների և բնական աճի թիվը, իսկ սահմանային անցակետերում էլ հստակ ֆիքսվում են մեկնողներն ու եկողները։
Պատկերավոր ասած շատ հանգիստ հանրապետության հրապարակում կարելի է մի էլեկտրոնային ցուցանակ դնել, որտեղ յուրաքանչյուր օր կարելի է ֆիքսել ինչքան մարդ կար տարեսկկզբին, ինչքան մարդ ծնվեց նախորդ օրը և տարեսկզբից ընկած ժամանակահատվածում, քանիսը մահացան, քանիսը դուրս եկան և քանիսը ներս եկան։ Այս թվերը էլեկտրոնային վահանակի վրա կարելի է ֆիքսել ամենօրյա և կուտակային (ասենք՝ տարեսկզբից) ռեժիմներով։
Կարելի է նաև առանձին սյունակով ֆիքսել 6-ամսյա վաղեմության մուտք ու ելքը, ինչն էլ բնութագրում է ՀՀ մշտական բնակչությունը։ Նշեմ, որ 6-ամսյա ժամկետը ՀՀ-ում օրենսդրորեն սահմանված է իբրև ռեզիդենտի (եկամտահարկի մասին օրենքով 183 օր), բնակչության թվաքանակի հաշվառման (բնակչության պետական ռեգիստրի մասին օրենք) և ընտրություններին մասնակցելու իրավունքի (ընտրական օրենսգիրք)՝ մշտական բնակիչ լինելու հանգամանք։ Եթե առիթ լինի ստանձնելու նման հարցեր լուծելու պատասխանատվություն, ապա վստահեցնում եմ, նման հրապարակային էլեկտրոնային վահանակի տեղադրումը օրերի հարց է։ Անցնենք բուն խնդրին։ Այս նամակում ես լայնորեն կօգտագործեմ իմ կողմից 2011թ սեպտեմբերին հրապարակած "Ո՞րքան է ՀՀ բնակչությունը" հոդվածի նյութերը։ Մեթոդաբանությունը։ Նախևառաջ, համառոտակի կանգ առնենք պաշտոնական վիճակագրության թվերի վրա (աղյուսակ 1 )։ Ըստ այդ աղյուսակի ՀՀ բնակչության թվաքանակը առ 01.01.12 կազմում է 3274.3 հազ. մարդ։ Ընդ որում մինչև 2002թ եղել է պաշտոնական վիճակագրության 2 թիվ։ 2001թ մարդահամարից հետո 2002թ սկսած առկա է 1 թիվ։Հիմա տեսնենք թե ի՞նչ պաշտոնեական վիճակագրություն ունենք միգրանտների գծով։ Այստեղ առկա են 3 տեսակի թվեր։Առաջինը այն մեկնողներն ու ժամանողներն են, որոնք գրանցվել են։ Սրանք միգրանտների մի փոքր մասն են կազմում։ Երկրորդը այն մեկնողներն ու ժամանողներն են, որոնք չեն գրանցվել, բայց արտացոլվել են քաղաքացիական ավիացիայի գլխավոր վարչության (ՔԱԳՎ) հաշվետվություններում, իբրև
Աղյուսակ 1
ՀՀ բնակչության, ծնվածների, մահացածների թվաքանակը (ներառյալ միգրացիայի, փախստականների և բռնի տեղահանվածների թիվը) 1989-2011թթ, հազ.մարդ
Տարեթիվ | Պաշտոնա կան վիճակագրա կան թիվը, տարբերակ 1 | Պաշտոնա կան վի ճակագրա կան թիվը, տարբերակ 2 | Ծնված ներ | Մահա Ցած Ներ | Բնա կան աճ | Ծանոթու թյուն |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
01.01.89 01.01.90 01.01.91 01.01.92 01.01.93[1] 01.01.94 01.01.95 01.01.96 01.01.97 01.01.98 01.01.99 01.01.00 01.01.01 01.01.02 01.01.03 01.01.04 01.01.05 01.01.06 01.01.07 01.01.08 01.01.09 01.01.10 01.01.11 01.01.12 | 3288[2] 3293[3] 3575[4] 3649 3722[5] 3740 3754 3766 3781 3791 3798[6] 3803 3802 3213 3210[7] 3212 3216 3219 3223 3230 3238[8] 3250 3262 3274.3[9] | 3449[10] 3515[11] 3575 - - - 3260 3249 3246 3238 3232 3227 3213 3213 3210 3212 3216 3219 3223 3230 3238[12] 3250 3262 3274.3 | 71 79.8 77.2 70.1 58.4 51.2 48.9 48.1 43.9 39.4 36.5 34.3 32.1 32.2 35.5 37.5 37.5 37.6 40.1 41.2 44.4 44.8 43.4 - | 19.7 21.9 23.2 25.5 26.4 24.7[13] 24.8 24.9 24.0 23.2 24.1 24 24 25.5 25.5 25.7 26.4 27.2 26.8 27.4 27.6 28.0 28.03 - | 51.3 57.9 54 44.6 32.0 26.4[14] 24.1 23.2 19.9 16.2 12.4 10.3 8.1 6.7 10.0[15] 11.8 11.1 10.4 13.3 13.8 16.8 16.8[16] 15.4 - | Չկա 46.3 Գրված է՝ ներառյալ[17] 2001թ զեկուցվել է 3800 հազ բնակչության մասին, սակայն 2002թ, 2001-ի մարդահամարից հետո այդ թիվը 600 հազ պակասեցվում է, հայտարարվում է մշտական բնակչության թիվ 3213 հազ մարդ, ժամանակավոր բացակայող 258 հազ մարդ, ժամանակավոր ներկա 47.5 հազ մարդ և առկա բնակչություն՝ 3002 հազ մարդ[18] |
[1] 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ սյունակների 1993թ տվյալները բերված են ըստ՝ Հայաստանի հանրապետության տնտեսությունը 1993 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1994թ էջ6
[2] Народное хозяйство ССР в 1989г., М.: Финансы и статистика, 1990, с.17.
[3] Народное хозяйство ССР в 1989г., М.: Финансы и статистика, 1990, с.17.
[4] Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2001, էջ 23։
[5] ՀՀ բնակչությունը 1992 և 1993թթ համար բերված է ըստ՝ Страны-члены СНГ в 1993г. Статистический ежегодник, М.: 1994, с.183.
[6] Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2001, էջ 23։
[7] 1999-2003թթ բնակչության թվաքանակի, և 1999-2002թթ ծնվածների, մահացածների ու բնական աճի թվաքանակը բերված է ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2003, էջ 25, 31։
[8] Բնակչության թվաքանակը 2-րդ սյունակով 2002-2009թթ համար, բնակչության թվաքանակը 3-րդ սյունակով 1995-2005թթ համար, ծնվածները, մահացածները և բնական աճը 2004-2008թթ համար բերված են ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2009, էջ 26, 33։
[9] http://www.armstat.am/file/article/sv_12_11a_520.pdf [10] 2-րդ սյունակի 1994-1999թթ, 4-րդ, 5-րդ և 6-րդ սյունակների 1995-1998թթ. համար՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2001, էջ 23։
միգրանտներ միայն ավիացիայի մասով։ 2002թ սկսած այս թիվը բացի ավիացիայից տրվել է նաև երկաթգծի ու ավտոմոբիլային տրանսպորտի կտրվածքով։ Աղյուսակ 2-ում, օրինակ, 1994-1996թթ միգրանտների 2 թիվ կա՝ մեծ և փոքր։ Երրորդը թվերն են, որոնք ստուգվել են ԱՊՀ երկրների վիճակագրական կոմիտերի կողմից (հատկապես 1991-1994թթ. համար)
հետևյալ սկզբունքով՝ Հայաստանի համար "ելքը" պետք է "մուտք" լինի ԱՊՀ մեկ այլ պետության համար (միգրանտների համապատասխան հոսքի համար)։
Միանգամից նշենք, որ միգրանտների իրական թիվը հնարավոր է պարզել միմիայն ելքի ու մուտքի անձնագրային ծառայության կողմից (ռուսական սահմանապահներ) և ակնհայտ է, կառավարությունը պարտավոր է անընդհատ հրապարակել քանի ելքի և քանի մուտքի կնիք է խփվել։ "Վիճելի" թվերն են 1988-ի երկրաշարժից հետո Հայաստանը լքած քաղաքացիների թվաքանակը, այդ թվում նաև այն քաղաքացիների թվաքանակը, որոնք հետագայում ետ են վերադարձել։
Այս մասով, օրինակ, պաշտոնական վիճակագրությունը նշում է, որ 1990թ հունվարի 1-ի դրությամբ բնակչության թվաքանակի կտրուկ աճը 1989-ի նկատմամբ (175.7 հազ մարդով ԽՍՀՄ վիճպետկոմի թվի նկատմամբ և 14.7 հազ մարդով ՀՀ վիճակագրական ծառայության թվի նկատմամբ) բացատրվում է էվակուացիայից հանրապետություն վերադարձած բնակչությամբ (Статистический ежегодник Армении, 1990год, Ереван, 1991, с.275.)։ Այնուամենայնիվ, այսօրվա ձեր կառավարության վիճակագրությամբ աղետից էվակուացվածների թիվը գնահատվում է 200 հազար մարդ (http://www.backtoarmenia.com/?page=ma )։
"Վիճելի" թվերից մյուսը Ադրբեջանից ներգաղթած փախստականների և բռնի տեղահանվածների թիվն է։ Այս թվի "բացահայտումը" կատարվել է միայն 1994-ին։ "Ըստ ՀՀ Փախստականների հարցերով պետական վարչության տվյալների տարեվերջին (1994թ) հանրապետությունում բնակվում էր փախստականի կարգավիճակ ունեցող 304 հազ. մարդ, այդ թվում 85.4 հազարը չունեն գրանցում և այդ իսկ պատճառով չեն հաշվառվել հանրապետության մշտական բնակչության թվաքանակում (ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2004 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2005, էջ 3)։ Մեկ այլ վիճակագրության համաձայն հայ-ադրբեջանական առճակատման հետևանքով Հայաստանում եղել է 302 հազ փախստական և 74 հազ. բռնի (ներքին) տեղահանված (http://www.memo.ru/hr/hotpoints/karabah/nemcy/Chapter4.htm; http://www.backtoarmenia.com/?page=ma)։ Ըստ այսօրվա ձեր կառավարության տվյալների Ադրբեջանից ներգաղթածների իրական թիվն ավելի մեծ է՝ 420 հազար մարդ (http://www.backtoarmenia.com/?page=ma)։
Բոլոր դեպքերում այդ 3 տեսակ թվերից մենք կոնկրետ տարվա համար վերցրել ենք ամենամեծը նույնիսկ եթե այդտեղ եղել է քաղաքական ենթատեքստ։ Այսպես, այն, որ 1992-1998թթ ըստ ՔԱԳՎ տվյալների մեկնողների թիվը 610.6 հազ մարդով ավելի է եղել եկողներից մենք իմանում ենք միայն 1999-ին (Социально-экономическое положение РА в январе-декабре 1998г. Ереван, 1999, с.89)։ Իսկ այդ 610 հազարի բաշխումը ՀՀ ԱՎԾ-ա տալիս միայն 2001-ին՝ մարդահամարի տարում։ Այնպիսի տպավորություն կա, որ այստեղ գործ ունենք նախկին իշխանությունների վրա գործ սարքելու միտումի հետ։
[11] Статистический ежегодник Армении, 1990год, Ереван, 1991, с.275.
[12] Բնակչության թվաքանակը, ծնվածները, մահացածները և բնական աճը 2009թ համար բերված են ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2010, էջ 26, 33։
[13] 1991, 1992 և 1994թթ համար ծնվածների, մահացածների և բնական աճի թվերը բերված են ըստ՝ СНГ в 1994г. Статистический ежегодник, М.: 1995, с.12.
[14] Հայաստանի հանրապետության տնտեսությունը 1994 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1995թ էջ3։
[15] 2003թ համար ծնվածների, մահացածների, բնական աճի թվերը բերված են ըստ՝ ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2003 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2004, էջ158։
[16] 2010թ համար ծնվածների, մահացածների, բնական աճի թվերը բերված են ըստ՝ ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2010 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2011 Էջ 134, 135։
[17] Գրված է՝ ներառյալ էվակուացիայից հանրապետություն վերադարձած բնակչությունը։
[18] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2002 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2003 Էջ 147։2001թ զեկուցվել է 3800 հազ բնակչության մասին, սակայն 2002թ, 2001-ի մարդահամարից հետո այդ թիվը 600 հազ պակասեցվում է, հայտարարվում է մշտական բնակչության թիվ 3213 հազ մարդ, ժամանակավոր բացակայող 258 հազ մարդ, ժամանակավոր ներկա 47.5 հազ մարդ և առկա բնակչություն՝ 3002 հազ մարդ Վերլուծությունը։ Անցնենք կոնկրետ թվերի վերլուծությանը։ Ինչպես ասացինք, պաշտոնական մակարդակով ՀՀ ստարտային բնակչությունը տարբեր է՝ 3288 հազ (ԽՍՀՄ
Աղյուսակ 2
ՀՀ բնակչության թվաքանակը, մեկնողները, եկողները 1989-2010թթ, հազ մարդ
Տարեթիվ | Մեկնողներ | Եկողներ | Տարբերություն | Ծանոթություն |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 | 8.9[1] 6.3 8.1[2] 865.5[3] 831.0 597.8 507.0 517.4 504.9 439.7 318.6 318.4 395.3 593.4 629.7 737.8 833.3 962 1296.8 1420.2 1457 1800.9 1988.9 | - - - 636.9 689.9 470.0 469.5 496.9 473.6 415.3[4] 311.6 292.7 373.3 590.7 619.9 739.9[5] 845.8 983.7 1293.6 1397.1 1432[6] 1754.2 1945.1 | -8.9 -6.3 -8.1 -228.6 -141.1 -127.8/-12.3[7] -37.5/-16.2[8] -20.5/-7.7[9] -31.3 -24.4 -7 - 25.7 -22 -9.2 -9.8[10] -7.7 -7.8 -6.7 -6.4 -23.1 -25 -46.7 -43.8[11] | -74.3 հազ + 376 հազ -300 հազ[12]. 1992-1998թթ ըստ ՔԱԳՎ տվյալների մեկնածների թվ-նակը ժամ-ներին գեր-ցում է 610.6 հազ մարդով 2002թ սկսած տր-տի բոլոր տես-ով |
[19] 1989 և 1990թթ համար միայն արտասահման (ԽՍՀՄ տարածքից դուրս) մշտական բնակության մեկնած անձանց թիվն է. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 1990 թվական։ Երևան, 1991, էջ 38։
[20] Միայն նախկին ԽՍՀՄ տարածքից դուրս մեկնածների թիվն է։ СНГ в 1994г. М., 1995, с.115.
[21] 2-րդ, 3-րդ և 4րդ սյունակների 1992-2000թթ տվյալները միայն ավիացիան է (ՔԱԳՎ տվյալներն են՝ տես ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2000 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2001, էջ 137։), իսկ 4-րդ սյունակի 1994-1996թթ կրկնակի տվյալները պայմանավորված են նրանով, որ ԱՎԾ-ն այդ տարիների մասով 2 թիվ է բերում։ Այնուամենայնիվ, այստեղ համարիչում ունենք ավիացիայի թիվը, իսկ հայտարարում, հավանաբար, հաշվառումից դուրս եկածների և հաշվառման կանգնածների թիվը։
[22] 1998-2002թթ մեկնողների և ժամանողների թվերը բերված են ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2003, էջ 46։
[23] Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2009, էջ 48։
[24] 2005-2009թթ մեկնողների և եկողների ցուցանիշը բերված է ըստ՝ Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, Երևան 2010, էջ 48։
[25] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2004 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2005, էջ 3։
[26] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 1995 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1996, էջ 51։
[27] ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 1996 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 1997, էջ 55։
[28] 2003թ միգրացիոն ցուցանիշները բերված են ըստ՝ ՀՀ սոցիալ-տնտեսական վիճակը 2003 թվականի հունվար-դեկտեմբերին, Երևան, 2004, էջ 157։
[29] http://www.armstat.am/file/article/sv_12_11a_520.pdf. Եթե վերցնում ենք ՀՀ քաղաքացիների ելումուտը, ապա բացասական մնացորդը 2010թ համար կազմում է 57.2 հազ մարդ, իսկ 2011թ համար՝ 49.1 հազ. մարդ։
[30] 1988-1990թթ հանրապետություն է եկել 376 հազ մարդ (փախստական և բռնի տեղահանված), որոնցից 300 հազ հետագայում լքել են Հայաստանը։
վիճպետկոմի տվյալներ) և 3449 հազ մարդ (ՀՀ ԱՎԾ)։ Ակներևաբար այս թվի մեջ ներառված չէ (կամ մասամբ է ներառված) 1989-ին՝ 1988-ի երկրաշարժից հանրապետությունը լքած մարդկանց թիվը։ Ըստ մեր գնահատումների 1988-1989թթ երկրաշարժից հետո հանրապետությունը լքել է 250 հազ. մարդ, որոնցից 175.7հազ. 1990-1991թթ վերադարձել է։Երկրաշարժի պատճառով Հայաստանը ընդմիշտ լքածները հիմնականում տեղավորվել են ՌԴ Կրասնոդարի և Ստավրոպոլի երկրամասերում, Ռոստովի մարզում և Ուկրաինայում (Ղրիմ)։ ՚1989-1990թթ Հայաստանը լքել է 15.2 հազ գրանցված մարդ, իսկ 1988-1989թ հանրապետությունը լքել է 83.6 հազ մարդ։ Այդ նույն ժամանակ 1989-1990թթ ներգաղթել է 376 հազ մարդ (Ադրբեջանից ժամանած փախստականներ)։ Հետագայում այս թիվը ճշգրտվում է՝ 420 հազ մարդ։ 1990-ին հանրապատությունը լքել է 6.3 հազ մարդ՝ կապված ԽՍՀՄ քայքայման, շրջափակումների, պատերազմի և կենսապայմանների վատթարացման հետ։ Նշված 420 հազարից 370-ը հետագայում լքում են Հայաստանը՝ հիմնականում ապավինելով փախստականների օժանդակության ՄԱԿ-ի, արտասահմանյան տարբեր երկրների ծրագրերին։ Վերը նշված 610 հազարից 370 հազարն այս փախստականներն են։ Խնդիրն այստեղ այն է, որ նրանց մեկնումը Հայաստանից հստակ ֆիքսված է 1992-1998թթ տվյալներով, բայց ահա ժամանումը Հայաստան՝ ոչ։ Արդյունքում, երբ 1994-ին երկիրը առաջին անգամ փորձեց հաշվառել Ադրբեջանից ժամանած փախստականներին, նրանց մի մասն արդեն Հայաստանում չէր, չնայած հաշվառվել էր այսպես ասած ետին ամսաթվով։ Այսպիսով, Ադրբեջանից ժամանած փախստականների "մուտքը" Հայաստան կազմակերպված ձևով չարձանագրելը հանգեցրել է հետագայում (1992-1994թթ) արտագաղթի արհեստական ուռճացմանը։
Աղյուսակ 3
ՀՀ բնակչությունը հաշվի առած բնական աճն ու միգրացիան, հազ մարդ
Տարեթիվ | Բնակչության թվաքանակը տարեսկզբին | Բնական աճ | Միգրացիա | Հավելաճ (+), պակասեցում (-) | Բնակչության թվաքանակը տարեվերջին |
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 | 3288 3256 3684 3730 3546 3405 3296 3283 3280 3269 3261 3266 3251 3237 3234 3234 3238 3241 3245 3252 3243 3235 3205 | 51.3 57.9 54 44.6 32.0 26.4 24.1 23.2 19.9 16.2 12.4 10.3 8.1 6.7 10.0 11.8 11.1 10.4 13.3 13.8 16.8 16.8 15.4 | -8.9/ -74.7 -6.3/ +376 -8.1 -228.6 -141.1 -127.8/-12.3 -37.5/-16.2 -20.5/-7.7 -31.3 -24.4 -7 - 25.7 -22 -9.2 -9.8 -7.7 -7.8 -6.7 -6.4 -23.1 -25 -46.7 -43.8 | -32.3 +427.6 +45.9 -184.0 -141.1 -109.1 -13.4 -2.7 -11.4 -8.2 +5.4 - 15.4 -13.9 -2.5 +0.2 +4.1 +3.3 +3.7 +6.9 -9.3 -8.2 -29.9 -28.4 | 3256 3684 3730 3546 3405 3296 3283 3280 3269 3261 3266 3251 3237 3234 3234 3238 3241 3245 3252 3243 3235 3205 3177 |
Այլապես դա չէիք անեի։
[1] 2002-2010թթ ՀՀ արտաքին ուղևորաշրջանառությունը կազմել է 9675 հազ մարդ, որից 5561-ը իրականացվել է օդային տրանսպորտով։
Կորուստները։ Եթե մեզ հաջողվեր կանխել արտագաղթը, ապա ՀՀ բնակչությունը 01.01.2012 պետք է կազմեր 4269.9 հազ մարդ (3205 + 949.9 + 115 )։ Այս լրացուցիչ մեկ միլիոն հարյուր հազարը լիուլի բավարար էր Ղարաբաղն ու նրան հարակից տարածքները բնակեցնելու, հիմնախնդիրը քաղաքական հարթությունից նաև հումանիտար հարթություն տեղափոխելու համար։ Սա էր մեր միակ հաղթաթուղթը։ Սրա փոխարեն հայերը ստիպված գերադասում են տեղափոխվել և ՀՆԱ-ն գեներացնել այլ երկրներում։ Սա արդեն ավելի շատ նման է մարդկանց արտահանման, քան արտագաղթի։ Հայերն իրենց ընտանեկան եկամուտները գնալով աճող չափերով վաստակում են իրենց երկրի սահմաններից դուրս։ Ստացվող տրանսֆերտներն էլ ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ ռենտային վճար արտահանված աշխատուժի օգտագործման համար։ Եվ եթե կա իշխանություների կողմից քարոզվող "հայկական աշխարհ", ապա այն հենց սա է։ Ուրիշ առանձնահատուկ, ուշադրության արժանի "աշխարհաստեղծ" գործոն հայությունն այսօրվա վիճակով չունի։ Եվ սրա մեղքը Ձերն է ու Ռ.Քոչարյանինը։ Այդ նույն Լաչինում միայն 1994թ ծանր տնտեսական տարում բնակություն հաստատեց 22 հազ մարդ, այսօր այդ թիվը 8 հազարից ավելի չէ։ Մինչդեռ միլիոն պետք է լիներ։ Հետո էլ ով դուրներդ չի գալիս թուրք եք անվանում։ Ինքներդ դատեք, թե ո՞վ է թուրքը։
2008-2009թթ տնտեսական ճգնաժամը։ Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ճգնաժամը ավելի խորն է եղել աշխատանքային ռեսուրսների դեֆիցիտ ունեցող երկրներում, որոնք ստիպված են դիմելու ներգաղթողներին (չնայած, առերևույթ հասարակական հնչեղություն ստացած միգրանտոֆոբիային)։ Այս երկրներն են՝ ԱՄՆ-ն, Կանադան, Ռուսաստանը, Ավստրալիան, Սաուդյան Արաբիան, ԱՄԷ-ը, Իտալիան, Եվրամիության այլ երկրներ և այլն։ Կազմակերպված ներգաղթը թույլ է տալիս բարձրացնել աշխատանքի սահմանային արդյունքը, էժանացնել միավոր արտադրանքի ինքնարժեքը և բարձրացնել հայրենական արտադրության մրցունակությունը։ Ճգնաժամը շատ ավելի թույլ հետևանքներ ունեցավ այն երկրներում, որտեղ առկա էր աշխատուժի ավելցուկ. Չինաստան, Հնդկաստան, Պակիստան, բարձր ծնելիություն ունեցող մահմեդական երկրներ և այլն։ Վերջապես, ճգնաժամն աղետալի հետևանքներ ունեցավ այն երկրներում, որտեղ առկա է աշխատուժի դեֆիցիտ (աշխատանքի շուկան դեֆիցիտային է), բայց, այնուամենայնիվ, տեղի ունի բացասական միգրացիա։ Այդպիսի երկրները քիչ են. Հայաստան, Լատվիա, Ուկրաինա։ Պատահական չէ, որ հենց այս երկրներում է առկա երկնիշ թվերով տնտեսական անկում։ Դեֆիցիտային աշխատանքային շուկայի պայմաններում արտագաղթն իջեցնում է աշխատանքի սահմանային արդյունքը և երկրի տնտեսությունը դարձնում անմրցունակ։ Պատահական չէ, որ 2002թ դոլարային գներով հաշված ՀՀ արտահանման ծավալներն անընդհատ անկում են ապրել։ 8 տարում դրանք մնացել են միևնույն մակարդակի վրա։ եղել են. 2002թ - 507.2, 2003թ - 633.7, 2004թ - 624.5, 2005թ - 775.5, 2006թ - 765.9, 2007թ - 825.2, 2008թ - 762.1, 2009թ - 499.0 և 2010թ 624.8 մլն դոլար։ Այսինքն, առկա է արտահանման բացարձակ ծավալների անկման միտում։ Բացատրություն էլ պարզ է. ի՞նչու արտահանել ապրանքներ ու ծառայություններ, եթե կարելի է գնալ (այսինքն՝ արտագաղթել) և տեղում արտադրել։
Կապը։ Այժմ փորձենք վերլուծել արտագաղթի և ՀՆԱ-ի ու արտահանման ծավալների ցուցանիշների միջև եղած կապը 2002-2010թթ։ Աղյուսակ 3-ում բերված են անհրաժեշտ
Աղյուսակ 3
Արտագաղթը, ՀՆԱ աճի տեմպերը և արտահանման ծավալները 2002-2010թթ
Տարեթիվ | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 | 2009 | 2010 |
Արտագաղթ, հազ. մարդ | 9.2 | 9.8 | 7.7 | 7.8 | 6.7 | 6.4 | 23.1 | 25 | 29.9 |
ՀՆԱ հավելաճը, % | 12.9 | 13.9 | 10.1 | 13.9 | 13.4 | 13.9 | 6.8 | -14.4 | 2.6 |
Արտահանումը 2002թ գներով, մլն դոլար | 507.2 | 633.7 | 624.5 | 775.5 | 765.9 | 825.2 | 762.1 | 499 | 624 |
[31] 115 հազ բնակչության բնական աճի այն հավելաճն է, որ պետք է տային 889.3 հազ արտագաղթածները։
տվյալները։ Վերլուծությունը ցույց է տալիս, 2002-2010թթ արտագաղթի և ՀՆԱ հավելաճի տեմպերի միջև կապը (կորելյացիան) հավասար է -0.761-ի, իսկ արտագաղթի և արտահանման ֆիզիկական ծավալների միջև եղած կորելյացիան -0.315 է։ Առաջին դեպքում առկա է բարձր (բայց ոչ համընդհանոր) բացասական (հակադարձ) կորելյացիա քննարկվող փոփոխականների միջև։ Տնտեսագիտորեն այս կապը կարելի է բնութագրել այսպես. ՀՆԱ դրական տեմպերով աճը հարաբերականորեն նվազեցնում է արտագաղթը, սակայն նկատի ունենալով ՀՀ տնտեսության մեջ աշխատուժի արդյունավետության (աշխատանքի արտադրողականության) ցածր մակարդակը, միևնույնն է չի կասեցնում այն։ Միգրացիայի դրական հաշվեկշիռը ստացվում է սկսած 7.4% տնտեսական աճից, իսկ արտագաղթը կարելի ամբողջությամբ դադարեցնել ապահովելով ՀՆԱ տարեկան հավելաճ 15%-ի շրջանակներում։ -0.315 գործակիցը (կորելյացիան արտագաղթողների և արտահանման միջև) մեզ հուշում է այն մասին, որ արտահանմանը չմիտված տնտեսական աճը չի կարող արտագաղթի արմատական լուծման հիմք ծառայել։ Հիմա Ձեզ հասկանալի է, որ 2010թ 2.1 և 2011թ 4.6% տնտեսական աճերը (եթե դրանք նույնիսկ եղել են) ոչ մի հարց չեն լուծում։ Հիմնախնդիրը խորանում է։ Ձեր այս նախընտրական ծրագրով խոստացածը կատարելու դեպքում (եթե հանկարծ դուք նորից հաղթեք) միմիայն ծանրանալու է Հայաստանի վիճակը։ Կառուցվածքը։ Այժմ մի քանի խոսք արտագաղթի հետևանքով ՀՀ բնակչության կառուցվածքի աղավաղումների մասին։ Արտագաղթը ոչ միայն նվազեցնում է երկրի համար մեկ ռեսուրսի՝ աշխատուժի ծավալները, այլև խեղում է այդ նույն աշխատուժի կառուցվածքը։ Ի՞նչ ձևով ու տնտեսագիտական բովանդակությամբ են հադես գալիս այդ խեղումները։
1. Արտագաղթի է դիմում բնակչության, որպես կանոն, կրթված ու համեմատաբար երիտասարդ հատվածը։ Ամերիկացիներն, օրինակ, իրենց երկիրը գնահատում են 130 տրլն դոլար, որից 40-ը ազգային հարստությունն է (նյութական ակտիվներ), իսկ 90-ը մարդկանց արժեքը (1 ամերիկացին գնահատվում է 300000 դոլար)։ Մի շարք կորպորացիաներ իրենց հաշվեկշիռների մեջ ներառում են մարդկանց (անձնակազմը)։ Այսպիսով, միջազգային գներով մագիստրական կրթություն ստացած մեկ մասնագետի ծախսը 300 հազ դոլար է (կարևոր չէ, ինչքան է փաստացի կրթավճարը)։ Եթե 1991-2010թթ արտագաղթած 1100 հազ մարդուց 500-ը ունեցել է բարձրագույն կրթություն, ապա Հայաստանի 150 մլրդ դոլարով սուբսիդավորել է այն երկրներին, ուր մեկնել են մեր հայրենակիցները։ Այսքանից հետո ոմանք դժգոհություն են հայտնում հայ միգրանտներից։
2. Արտագաղթում է ձեռնարկչատիրական եռանդ ունեցող հատվածը։ Հայտնի է, որ լավագույն դեպքում Արևմուտքում ձեռնարկչատիրական եռանդ է դրսևորում բնակչության 40 տոկոսը։ Մեր հաշվարկներով Հայաստանում այդ թիվը կազմում է 7 տոկոս (առանց գյուղացիական տնտեսությունների, որոնք արտադրող միավորներ են, բայց ձեռնարկչատիրության կրողներ չեն)։ Գնահատականները ցույց են տալիս, որ արտագաղթին դիմած մարդկանց մեջ ձեռնարկչատիրական եռանդը 30% է։
3. Արտագաղթի հետևանքով խեղվում է բնակչության սեռական կառուցվածքը։ Իջնում է տղամարդկանց կշիռը, ավելանում կանանց կշիռը։ Արդյունքում իջնում է ամուսնությունների թիվը, նվազում է մնացած (չարտագաղթած) բնակչության բնական աճը։
4. Արտագաղթի հետևանքով խեղվում է բնակչության կառուցվածքը. իջնում է երիտասարդների թիվն ու տեսակարար կշիռը, ավելանում թոշակառուների ու հաշմանդամների տեսակարար կշիռը։
Բնակչության թվաքանակի ստուգումը տնտեսապես ակտիվ բնակչության թվաքանակով։
Մինչև այս պահը մենք բնակչության թվաքանակի բացարձակ մեծությունը քննարկել ենք գործող վիճակագրության թվերի վրա հենվելով։ Ենթադրել ենք, որ դրանք դիտավորյալ խեղաթյուրված չեն։ Արդյունքում ստացանք, որ ՀՀ բնակչությունը լավագույն դեպքում 2756.5 հազ մարդ է և պաշտոնական թվից տարբերվում է 517.8 հազ մարդով։ Այսինքն, հենց պաշտոնական թվերով իրականում իշխանությունները խորամանկում են ավելի քան կես միլիոնով։ Այնուամենայնիվ, որոշ այլ վերլուծություններ թույլ են տալիս մեզ եզրակացնելու, որ նույնիսկ այդ պաշտոնական թվերը հեռու են (կարող են հեռու լինել)
Աղյուսակ 4
Մշտական բնակչության (ՄԲ) և տնտեսապես ակտիվ բնակչության (ՏԱԲ) հարաբերակցությունը ՀՀ-ում 1995-2010թթ. և ցուցանիշի համեմատությունը Ուկրաինայի և ՌԴ համանման ցուցանիշների հետ
Հայաստան[1] | Ռուսաստան[2] | Ուկրաինա[3] | |||||||
ՄԲ, հազ մարդ | ՏԱԲ, հազ մարդ | ՏԱԲ/ՄԲ, % | ՄԲ, մլն մարդ | ՏԱԲ, մլն մարդ | ՏԱԲ/ՄԲ, % | ՄԲ | ՏԱԲ | ՏԱԲ/ՄԲ, % | |
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 | 3260.3 3248.8 3246.0 3238.2 3232.1 3226.9 3213.0 3212.9 3210.3 3212.2 3215.8 3219.2 3222.9 3230.1 3238.0 3249.5 3262.6 | 1581.9 1583.5 1538.3 1476.4 1462.4 1447.2 1411.7 1240.1 1236.4 1196.5 1195.8 1181.3 1184.3 1192.5 1170.8 1186.8 1182.2 | 49.0 49.0 47.0 46.0 45.0 45.0 44.0 39.0 39.0 37.0 37.0 37.0 37.0 37.0 36.0 37.0 36.2 | 148.3 148.3 148.0 147.8 147.5 146.9 146.3 145.2 145.0 144.2 143.5 142.8 142.2 142.0 141.9 141.9 142.9 | - - - - - 72.8 71.5 72.4 72.4 72.9 73.4 74.2 75.2 75.8 75.7 75.4 76.1 | - - - - - 50 49 50 50 51 51 52 53 53 53 53 53.3 | 51.7 51.3 50.8 50.4 49.9 49.4 48.9 48.5 48.0 47.6 47.3 46.9 46.6 46.4 46.1 46.0 45.8 | 22.8 22.4 22.3 22.2 22.2 22.3 22.2 22.3 22.4 22.2 22.1 22.1 | 46 46 46 46.3 47 47 47 48 48 48 48 48.3 |
[33] Տվյալները ըստ. Հայաստանի վիճակագրական տարեգիրք, 2011, ՀՀ ԱՎԾ, Երևան 2011, էջ 26, 54, http://www.armstat.am/file/article/sv_12_11a_141.pdf։
[34] http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/demo11.htm; http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/trud/trud1.xls; http://www.gks.ru/dbscripts/Cbsd/DBInet.cgi;
[35] http://www.ukrstat.gov.ua/
իրականությունից։ Ասվածի լավագույն ապացույցն է տնտեսապես ակտիվ բնակչության (ՏԱԲ) տեսակարար կշռի կտրուկ իջեցումը մշտական բնակչության (ՄԲ) մեջ։ Ինչպես հայտնի է, ՏԱԲ-ը աշխատանքային ռեսուրսների այն հատվածն է, որը ներկայացնում է աշխատանքային շուկան (անկախ այն բանից, նրանք աշխատում են, թե՝ ոչ)։ Աշխատանքային ռեսուրսներից ՏԱԲ-ի մեջ չեն մտնում սովորողներն ու ուսանողները,տնային տնտեսություն վարողները, խնամողները, աշխատանք չփնտրող անձինք։ Բնակչության թվից ՏԱԲ-ի մեջ չեն մտնում թոշակառուները, անդամալույծները, հիվանդները, խելապակասները, մտավոր թերություն ունեցողները (դեբիլները) և այլն։ Աղյուսակ 4-ում բերված է ՄԲ և ՏԱԲ-ի հարաբերությունը ՀՀ-ում 1995-2011թթ։ Մեր երկրում ստեղծվել է առանձնահատուկ (աշխարհի մասշտաբով) իրավիճակ։ ՏԱԲ-ը կազմում է ՄԲ-Ի 36.2 տոկոսը։ Այդպիսի ցածր ցուցանիշ ունի, օրինակ, Սոմալին, Ջիբութին, Պակիստանը կամ Սուդանը, ուր բնակչության բնական աճը անցնում է տարեկան 2 տոկոսից ավելի քան 3 տասնամյակ շարունակաբար։ Հայաստանը, որտեղ բնակչության սեռա-տարիքային կառուցվածքը նման է ՌԴ-անը կամ Ուկրաինային, ինչպես տեսնում ենք, ունի վերջիններիցս անբնականորեն տարբերվող ՏԱԲ տեսակարար կշիռ։ Եթե, օրինակ Ռուսաստանի ՏԱԲ-ի ցուցանիշը (53.3%) կիրառում ենք Հայաստանի նկատմամբ, ապա ՀՀ բնակչությունը պետք է կազմեր՝ 1182.2/0.533 = 2218 հազ մարդ։ Եթե վերցնում ենք Ուկրաինայի ՏԱԲ-ի ցուցանիշը (45.8%), ապա ՀՀ բնակչության առավելագուչն թվաքանակը պետք է կազմի 1182.2/0.458 = 2581.2 հազ մարդ։ Դուք հասկանում եք սա ի՞նչ է նշանակում։ Վերը բերված 2756.5 թվից առաջինը տարբերվում է 538.5 հազ մարդով, իսկ երկրորդից՝ 175.3 հազ մարդով։ Այսինքն, հնարավոր է, մեր երկրում կա շուրջ 0.2-0.5 մլն հիվանդ, անդամալույծ, խելապակաս ու դեբիլ։ Այսինքն, չի բացառվում, որ պաշտոնական վիճակագրությունը թաքցնում է մինչև 1056.3 հազ մարդու բացակայությունը երկրից։ Ու՞ր ենք հասել։ Ե՞րբ է վերջանալու այս մղձավանջը։ Ե՞րբ։Հրանտ Բագրատյան
20.04.2012
Պատրաստված է http://lurerarm.blogspot.com/ Շնորհակալություն որ հետաքրքրվում եք բլոգով: Ամբողջական կամ մասնակի մեջբերումներ անելիս հղումը դեպի տվյալ գրառումը պարտադիր է:
Комментариев нет:
Отправить комментарий